Jaskra jest jedną z najczęstszych i najbardziej niebezpiecznych chorób nerwu wzrokowego. Jak ocenia WHO jest ona obecnie drugą po zaćmie przyczyną ślepoty na świecie. Pierwotna jaskra otwartego kąta, najczęstsza forma choroby, występuje z częstością 1:100-200 powyżej 60 roku życia, a więc bardzo często.

Nerw wzrokowy, drugi nerw czaszkowy, tworzy się z wypustek (inaczej włókien) nerwowych komórek zwojowych siatkówki. Włókna te zbierają się  w tylnym biegunie dna oka tworząc tzw. tarczę nerwu wzrokowego, po czym opuszczają gałkę oczną tworząc nerw wzrokowy. Nerw ten przekazuje do centralnego układu nerwowego bodźce wzrokowe odebrane i wstępnie zanalizowane przez siatkówkę. Impulsy te są ostatecznie analizowane i uświadamiane w płatach potylicznych kory mózgowej.

Ryc. 1 Prawidłowe dno oka.
Prawidłowa tracza nerwu II.

Ryc. 2 Tracza nerwu II oka z jaskrą.
Nerw bledszy, zagłębiony.

Jaskra jest chorobą polegającą na charakterystycznym zaniku nerwu wzrokowego. Stopniowo włókien nerwowych ubywa, aż po przekroczeniu pewnej granicy pojawiają się ubytki w funkcji nerwu wzrokowego- ubytki w polu widzenia. Wraz z postępem choroby ubytki te powiększają się, co ostatecznie prowadzi do nieodwracalnej ślepoty.

W warunkach naturalnych w gałce ocznej istnieje krążenie specjalnego płynu – cieczy wodnistej, która niezbędna jest do odżywienia beznaczyniowych struktur oka – soczewki i rogówki. Jest ona wydzielana przez ciało rzęskowe do tylnej komory oka położonej za tęczówką, przepływa przez otwór źreniczny do komory przedniej, po czym po spełnieniu swoich metabolicznych funkcji, odpływa z gałki ocznej na zewnątrz przez tzw. kąt przesączania położony w komorze przedniej oka. Zwykle kąt ten jest szeroki, otwarty. Jeśli jednak nie funkcjonuje prawidłowo to płyn nie jest przez  jego struktury drenowany w wystarczającej ilości i ciśnienie wewnątrzgałkowe wzrasta. Dochodzi wtedy do uszkodzenia nerwu wzrokowego i rozwoju jaskry z otwartym kątem przesączania. Czasami kąt ten może być przesłonięty przez obwodową część tęczówki, co prowadzi do jego zwężenia, a następnie do zamknięcia. Ciśnienie w oku wzrasta wtedy gwałtownie, rozwija się ostry atak jaskry. Oko jest zadrażnione, bolesne, widzenie przymglone, postrzegane mogą być: tęczowe koła i „halo” dookoła źródeł światła. Jaskrę taką określamy jako jaskrę z zamykającym się kątem przesączania. W jaskrze pierwotnej oprócz zaniku nerwu wzrokowego nie obserwujemy żadnych innych schorzeń oczu. W jaskrach wtórnych udaje się zidentyfikować chorobę prowadzącą do rozwoju tego powikłania, co pozwala na leczenie przyczynowe.

Jaskra jest zwykle chorobą podstępną, diagnozowaną przypadkowo, gdyż objawy subiektywne są uświadamiane dopiero przy dużym zaawansowaniu choroby. Jedynie jaskra z zamykającym się kątem przesączania (rzadsza) daje o sobie znać epizodami bólu, zaczerwieniem oka, przymglonym widzeniem, postrzeganiem tęczowych kół lub „halo” dookoła źródeł światła. Dlatego też niezwykle ważne jest diagnozowanie choroby we wczesnych jej stadiach, gdy nie doszło jeszcze do znacznego uszkodzenia nerwu wzrokowego. Wdrożenie leczenia w tym okresie pozwala na utrzymanie użytecznych funkcji narządu wzroku przez wiele lat.
Diagnostyka jaskry polega obecnie na ocenie tarczy nerwu wzrokowego i wykrywaniu jego zaniku oraz na ocenie funkcji nerwu wzrokowego dokonywanej poprzez badanie pola widzenia. Dodatkowo konieczna jest też ocena głównego czynnika ryzyka rozwoju tej choroby: pomiar ciśnienia wewnątrzgałkowego a dla wyboru optymalnego leczenia- ocena kąta przesączania.

Uszkodzenie nerwu wzrokowego w jaskrze jest nieodwracalne, choroby zatem nie można wyleczyć, ale można z powodzeniem zahamować lub przynajmniej spowolnić jej przebieg. Jedynym skutecznym w dzisiejszych czasach sposobem walki z jaskrą jest obniżanie ciśnienia wewnątrzgałkowego. Można tego dokonać stosując leczenie: